رابطه بین برخی از ویژگی‌های خاک و تولید صمغ کتیرا در رویشگاه‌های گون سفید (Astragalus gossypinus Fischer) تحت چرای دام

سابقه و هدف: حضور، تردد و چرای مداوم دام‌ها در رویشگاه‌ گونه‌های غیرعلوفه‌ای مراتع مانند گون‌زارها و آنغوزه‌زار‌ها، می‌تواند از طریق اثر بر ویژگی‌های خاک، بر رشد و نمو گیاهان و تولید محصولات غیرعلوفه‌ای (محصولات فرعی) مرتع اثر گذارد. بیشتر مطالعات انجام شده در مراتع، به رابطه بین خصوصیات مختلف خاک و تولید علوفه پرداخته‌اند و اطلاعات اندکی درباره ارتباط بین تغییرات ویژگی‌های مختلف خاک و مقدار تولید محصولات غیرعلوفه‌ای (مانند کتیرا، اسانس، ترنجبین، باریجه و غیره) در مراتع وجود دارد. دانستن اثر چرای دام بر ویژگی‌های خاک در این رویشگاه‌ها و رابطه بین تغییرات خاک با مقدار تولید محصولات فرعی در تعیین شدت چرای مناسب جهت حفاظت از منابع خاک و گیاه و تولید حداکثر محصولات فرعی مرتع حائز اهمیت است. هدف این مطالعه، تعیین اثر شدت چرای دام بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک رویشگاه گون سفید (Astragalus gossypinus) و بررسی رابطه بین خصوصیات خاک و تولید صمغ کتیرا در این رویشگاه‌ها بود. مواد و روش‌ها: این مطالعه در رویشگاههای گون سفید در مراتع شهرستان گلپایگان، استان اصفهان انجام شد. تیمارهای تحقیق شامل سه شدت چرای سبک، متوسط و سنگین با سه تکرار در رویشگاه‌های گون سفید بود. نمونه‌برداری خاک و پایه‌های گون (صمغ کتیرا) برروی ترانسکت به طول 100 متر و به فاصله 100 متر از یکدیگر در تابستان سال 1392 انجام شد. ویژگی‌های خاک شامل سرعت نفوذپذیری، وزن مخصوص ظاهری، تخلخل، pH، EC، کربن آلی، فسفر و ازت قابل جذب با روش‌های استاندارد اندازه‌گیری شدند. رابطه بین ویژگی‌های خاک با مقدار تولید صمغ کتیرا با همبستگی پیرسون بررسی شد. یافته‌ها: بیشترین و کمترین مقدار تولید صمغ کتیرا به ترتیب در رویشگاه‌های گون سفید تحت شدت‌ چرای سبک و سنگین مشاهده شد. نفوذ‌پذیری خاک در شدت‌ چرای متوسط و سبک به ترتیب 15/40 و 17/32 درصد کمتر از شدت چرای سنگین بود (05/0 > (P. مقدار متوسط EC خاک در گون‌زار‌های چرا شده با شدت‌ سبک کمتر از شدت‌های چرای متوسط و سنگین بود (05/0 > P). متوسط مقدارکربن آلی خاک در رویشگاه چرا شده با شدت متوسط 38 درصد بیشتر از خاک رویشگاه تحت شدت چرای سبک و سنگین بود (05/0 > P). بیشترین و کمترین مقادیر فسفر به ترتیب در شدت چرای سنگین و متوسط بود. مقدار ازت قابل جذب در گون‌زار چرا شده با شدت متوسط بیشتر از رویشگاه‌های تحت شدت چرای سبک و سنگین بود (05/0 > P). در شدت‌های مختلف چرا، بین وزن مخصوص ظاهری خاک و تولید صمغ کتیرا رابطه معکوس، ولی بین تخلخل و سرعت نفوذپذیری خاک با تولید کتیرا رابطه مثبت وجود داشت. همه متغییرهای شیمیایی خاک، به جز EC، رابطه مستقیم با تولید کتیرا داشتند. در بین متغیرهای شیمیایی خاک، بیشترین همبستگی مثبت بین مقدار کربن آلی و ازت قابل جذب خاک با تولید کتیرا در گون‌زارهای تحت چرای متوسط (05/0 > P) و کمترین همبستگی بین مقدار فسفر خاک و مقدار کتیرا در رویشگاه تحت چرای سبک مشاهده شد (05/0 < P). در شدت چرای متوسط، ویژگی‌های شیمیایی خاک قوی‌ترین همبستگی را با تولید کتیرا در مقایسه با شدت چرای سبک و سنگین داشتند. در رویشگاه‌های تحت شدت چرای متوسط، مقدار کربن آلی و ازت قابل جذب خاک با تولید صمغ کتیرا رابطه معنی‌دار مثبت و قوی داشتند (05/0 > r = 0.74 ; P). نتیجه‌گیری: همبستگی بین ویژگی‌های شیمیایی خاک و تولید صمغ کتیرا در رویشگاه گون سفید قوی‌تر از همبستگی بین ویژگی‌های فیزیکی خاک و مقدار تولید کتیرا بود. این مطالعه گزارش می‌کند در صورتی که چرای دام در رویشگاه‌های گون سفید غیرقابل اجتناب باشد برای حصول مقدار بیشتر صمغ کتیرا از گون سفید و هم‌چنین جهت حفظ و بهبود کیفیت منابع خاک و گیاه رویشگاه، شدت چرای دام نباید از حد متوسط بیشتر باشد.